Aandacht voor externe veiligheid bij ruimtelijke ontwikkeling
Veiligheid in de openbare ruimte is een heikel thema in een dichtbezet land als Nederland. De ruimte is beperkt en dat heeft als gevolg dat het vaak niet goed mogelijk is om risicovolle objecten volledig te scheiden van woon- en werklocaties. Het netwerk Ontwerp Veilige Omgeving bracht het aantal risicosituaties per gemeente en verwerkte deze gegevens in de overzichtskaart ‘Gevaarlijke Gemeentes’.
Door Lambert-Jan Koops
Het netwerk Ontwerp Veilige Omgeving (OVO) is sinds 2013 actief en stimuleert vroegtijdige betrokkenheid van omgevingsveiligheid in ruimtelijke plannen. Dat doet de organisatie door de samenwerking tussen ruimtelijke ontwikkelaars en (externe) veiligheidsdeskundigen te versterken. De visie van OVO is daarbij dat deze ontwikkelaars en deskundigen eerder in het proces met elkaar om de tafel moeten gaan zitten en daarbij omgevingsveiligheid meenemen als ontwerpvariabele. Wanneer deze partijen elkaar tijdig opzoeken en inschakelen, kunnen zij een veilig ontwerp mogelijk maken.
Om aandacht te vragen voor de noodzaak om omgevingsveiligheid mee te nemen bij stedenbouwkundig ontwerp, heeft OVO de overzichtskaart Gevaarlijke Gemeentes gemaakt. Het is de eerste keer dat een dergelijke kaart is gemaakt door deze organisatie, vertelt Bert ter Horst, die vanuit het strategisch ontwerpbureau Bestwerk als grafisch ontwerper betrokken was bij het project. “Het project gevaarlijke gemeentes was een opdracht van OVO die is uitgevoerd door de bureaus Bestwerk en Oostkracht10. Samen hebben wij bekeken hoeveel woningen en kantoren er op risicovolle locaties staan. Daarbij is de grens op honderd meter vanaf die locaties gesteld, waarbij panden die binnen vijftig meter staan zwaarder meetellen. Er is hierbij naar verschillende risicovolle bronnen gekeken: hoofdtransportleidingen voor aardgas, lpg-installaties en tankstations en (chemische) bedrijven met kans op zware ongevallen. Daarnaast is gelet op wegen, spoorwegen en vaarwegen met transport van gevaarlijke stoffen. Ook heeft er een weging plaatsgevonden op basis van de risico’s: chemische bedrijven tellen relatief zwaar binnen onze opzet.”
Grote steden
De Top 100 met gevaarlijke gemeentes bevat de honderd gemeentes die in absolute aantallen de meeste woningen en kantoren hebben staan in de buurt van risicovolle objecten. Het zal weinig verbazingwekkend zijn dat het de grote steden zijn die hier de top tien bevolken. Opvallend is nog wel dat Amsterdam met ruime voorsprong op de eerste plaats staat en meer dan dubbel zo veel scoort als de nummer twee op de lijst, Rotterdam. Ter Horst legt uit hoe dit kan: “Rotterdam heeft heel veel zware industrie binnen de gemeentegrenzen, maar daarvan is het meeste geconcentreerd in de haven en duidelijk aangewezen industriegebieden. Dankzij die toch wel goede stedenbouwkundige indeling bevinden zich relatief weinig verblijfslocaties in de buurt van risico-objecten en scoort deze stad dus heel behoorlijk.”
Relatief gevaarlijk
Met de relatief goede score van Rotterdam is meteen de link gelegd naar de andere Top 10 van gevaarlijk gemeentes die door het OVO werd gepubliceerd. De Top 10 van relatief gevaarlijke gemeentes bevat de gemeentes waar het aantal verblijfsobjecten in de buurt van een risicobron hoog is ten opzichte van het aantal inwoners van die gemeente. In de top van deze lijst geen grote steden, maar juist kleinere plaatsen die allemaal niet per se bekend staan om hun industriële activiteit.
Ter Horst: “Op zich is het wel logisch dat in de relatieve lijst vooral kleinere gemeentes staan, want wanneer een kleine gemeente een risicovol object bevat, is het al snel zo dat een groot deel van de verblijfsobjecten van die gemeente in de buurt staan van dat object. Met name bij niet zo in het oog springende risico-objecten, zoals spoorwegen, wegen en buisleidingen is dat het geval. De gemeentes in de relatieve Top 10 zijn dan ook zonder uitzondering relatief kleine gemeentes met een woonkern waarlangs of waar doorheen een route met transport van gevaarlijke stoffen is gelegen. Voor vrijwel alle gemeentes in de Top 10 is de belangrijkste risicobron het spoor. Dat geldt duidelijk voor de plaatsen Vught, Wierden, Borne, Rheden, Olst-Wijhe, Nijkerk en Meerssen. Als er geen sprake is van vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor, is het vervoer over de weg bepalend of het vervoer van aardgas door het hogedruknetwerk van de Gasunie.”
Verdichting
Met de publicatie van de Top 100 van Gevaarlijke Gemeentes wil OVO dus aandacht genereren voor omgevingsveiligheid bij ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland. Want ondanks dat er maar weinig incidenten plaatsvinden in dit land, is het wel belangrijk dat er goed over de ruimtelijke ontwikkeling wordt nagedacht, zo stelt Ter Horst. “Momenteel is de boel redelijk goed op orde, als we kijken naar het aantal ongelukken en de gevolgen ervan. De verdichting van Nederland is echter wel aan de gang en de effecten daarvan moeten we wel goed monitoren. Zo bestudeert de NS bijvoorbeeld de mogelijkheid om in verschillende steden boven het spoor te bouwen; een nieuwe manier van inrichten die weer allerlei extra veiligheidsvragen met zich meebrengt. Het is dan ook belangrijk dat bestuurders en ontwikkelaars zich bewust blijven van de eventuele risico´s die hun beslissingen met zich meebrengen, zodat ze er samen voor kunnen zorgen dat de gebouwde omgeving in Nederland ook echt veilig blijft.”
