Knooppunten in het Digitaal Stelsel voor de Omgevingswet

Knooppunten in het Digitaal Stelsel voor de Omgevingswet
  • Een tijdelijk ideaalplaatje

Het organiseren van de informatiehuishouding is een aanzienlijke uitdaging voor gemeenten. Gemeenten zijn op zoek naar een werkbare oplossing voor een ‘data-fundament’ dat ‘morgen’ inzetbaar is. Dat fundament bestaat en heeft zich al bewezen. KNOOP kan binnen het op te zetten Digitaal Stelsel Omgevingswet fungeren als verbindend knooppunt.

Door Roland van de Boel en Pieter van Teeffelen

De Omgevingswet vraagt van gemeenten om diverse gegevens uit velerlei bronnen van verschillende overheden, op diverse manieren gedefinieerd, te combineren tot informatie. Op basis daarvan kan gemeentelijk een integrale visie worden bepaald waarmee burgers en bedrijven zelf goed uit de voeten kunnen. Gemeentelijk samenwerkingsverband DataLand heeft het knooppunt voor objectinformatie KNOOP ontwikkeld. KNOOP ontsluit objectgegevens uit de basisregistraties en fungeert als spil in de gegevensuitwisseling met samenwerkingsverbanden en andere overheidsorganisaties. Daarnaast is het een loket voor gemeentelijke ‘plusinformatie’ en maakt het bevragingen over registraties heen mogelijk.

Figuur 1: Bilaterale koppelingen.
Bilaterale koppelingen.

 

De burger centraal
Informatietechnologie ontwikkelt zich in sneltreinvaart. Dat biedt kansen, maar stelt de Nederlandse overheden ook voor een dilemma: gaan we voor het modernste van het modernste of gaan we stapsgewijs de toekomst tegemoet? Maar wat verstaan we hieronder? Waar tot voor kort gemeenten bijvoorbeeld nog graag alle informatie lokaal wilden opslaan, zien we nu dat de meeste gemeentelijke organisaties en samenwerkingsverbanden de data bij de bron willen laten en de informatie, via webservices, bij elkaar willen brengen. In de meest vooruitstrevende visies op de informatiearchitectuur daarentegen zijn er talloze actoren die allemaal hun eigen (veilige) toegang tot informatie hebben in een netwerk zónder centrale opslag van gegevens. Op dé ideale wijze wachten is geen optie. De Omgevingswet wordt nú ontwikkeld en de Nederlandse overheden kijken reikhalzend uit naar het moment dat ze daadwerkelijk de fysieke omgeving op een integrale manier kunnen organiseren. Bovendien, om even bij gemeenten te blijven, in de Digitale Agenda 2020 lezen we ook een krachtig betoog voor snelle actie: massaal digitaal en de burgers centraal. En, dat jaartal staat er niet voor niets.

 

Naar een ‘tijdelijk’ ideaalplaatje
Informatieknooppunten, steeds explicieter gepositioneerd in de informatiearchitectuur van de overheid, kunnen een belangrijke rol vervullen als transitie-instrument bij de realisatie van een ‘tijdelijk ideaalplaatje’ van de nationale, generieke digitale infrastructuur. Met behulp van elementen uit de GDI kunnen burgers, bedrijven en overheden massaal digitaal gegevens uitwisselen: wanneer een persoon verhuist, kan deze met één druk op de knop, gecontroleerd door DigiD, online gestandaardiseerde informatie doorgeven, waarbij zonder kans op fouten, deze informatie eenmalig wordt aangepast in de verschillende basisregistraties en voor meervoudig gebruik beschikbaar komt. Het Digitaal Stelsel van de Omgevingswet (DSO) past naadloos in die GDI, kijk alleen al naar de definitie die wordt gebruikt: “Het DSO is een geordend en verbonden geheel van afspraken, ICT-voorzieningen, registraties, gegevensverzamelingen en bronnen..

Figuur 2: De rotonde.
De rotonde.

 

Ambitieus
De overgang naar zo’n digitale informatiehuishouding bij de overheid is een ambitieus plan, dat door alle overheden wordt gedeeld, maar waarvan de uitvoering in de praktijk weerbarstig blijkt. Toch lijkt de tijd er rijp voor. In een relatief korte tijd zijn alle overheidsinstanties die ook maar iets met fysieke ruimte van doen hebben, intensief bezig met de Omgevingswet. Deze wet schreeuwt als het ware om geïntegreerde gegevens en werkt zo als een krachtige katalysator bij de vernieuwing van de informatiehuishouding van de overheid. Want om al die gegevens, van basisregistraties en gemeentelijke bronnen tot aan de input van waterschappen en provincies te kunnen combineren tot de informatie die alle betrokken partijen nodig hebben, zal de informatiehuishouding van de overheid erg goed op orde moeten zijn. We willen dat de overheden over voldoende informatie beschikken om de regie te kunnen voeren over de ontwikkelingen, maar ook dat de burger vrijelijk over informatie kan beschikken om zelf een actieve rol in de fysieke ruimte te kunnen spelen. Juist op dit punt zien we een beweging in de richting van knooppunten.

Figuur 3: Knooppunten.
Knooppunten.

Knooppunten als bindmiddel en katalysator
De Omgevingswet en het daaraan gerelateerde DSO vragen om integratie van informatie. Maar de opgave om alle gegevens nu in een keer tot integrale informatie te verwerken én data bij de bron te laten én het beheer en de toegankelijkheid direct conform de komende Europese privacywetgeving te regelen, is erg groot. Daar komt nog iets heel belangrijks bij, de bronhouders willen wel graag de regie over hun eigen informatie houden. Een knooppunt is dan de geëigende − tijdelijk ideale − oplossing. Men zou kunnen betogen dat dit een concessie is en het tempo uit de standaardisatie haalt bij gemeenten. Het tegendeel is echter ook goed verdedigbaar. Door binnen een knooppunt bijvoorbeeld de mogelijkheid te bieden om meerdere vormen van gegevensuitwisseling voor gemeenten te bieden (denk alleen al aan de verschillende StUf-standaarden), kan veel sneller gestart worden met het op gang brengen van de gegevensstroom tussen gemeenten en DSO. Knooppunten kunnen ook de privacy borgen: in een knooppunt kan geregeld worden wie waarbij kan en dat gebruik ook nog eens goed registreren en controleren. Ook maken knooppunten ‘data bij de bron’ mogelijk. Hiervoor zal in toenemende mate gebruik worden gemaakt van webservices, waarbij data bevraagd worden terwijl die in het bronbestand blijven staan. Daarmee is het einde van het ‘rondpompen’ van data en het mid-office als ‘lokale kopie’ van basisregistraties in zicht. Leveranciers van gemeentelijke procesapplicaties die te maken hebben met basisregistraties zullen dan wel een ferme herstructurering moeten krijgen. De datalaag moet worden gescheiden van de applicatielaag. Dat kost tijd. Maar ook hier kunnen knooppunten als ontkoppelpunt fungeren om gefaseerd applicaties te migreren naar de nieuwe technische mogelijkheden.

Een knooppunt zoals KNOOP kan voor het Digitaal Stelsel Omgevingswet fungeren als verbindende schakel en zorg dragen voor de versnelling van de ontsluiting van kwalitatief goede data:

  • Basisregistraties worden eenmalig gekoppeld en tegenstrijdigheden worden direct afgevangen.
  • Naast basisregistraties worden ook kernregistraties en gemeentelijke ‘plusinformatie’ gekoppeld.
  • Bij die koppeling van informatie hoeven gegevens niet fysiek worden opgeslagen: eenmalige opslag, meervoudig gebruik.
  • Een knooppunt waarborgt dat gemeenten de regie houden over hun eigen gegevens.
  • Beheer en toegankelijkheid van de data kunnen in een knooppunt per type gebruiker worden gedefinieerd en gecontroleerd. Een knooppunt zoals KNOOP is bij uitstek een voorbeeld van een collectieve voorziening zoals gedefinieerd in de Digitale Agenda 2020.

Via rotonde en Laan naar knooppunt
De overheid is al sinds jaar en dag op zoek naar een mechanisme waarbij informatie optimaal van A naar B kan worden gebracht. Bij de introductie van het Stelsel van Basisregistraties was men erg positief over de maakbaarheid van een stelsel met bilaterale koppelingen. In de praktijk leidde dit vooral tot ‘spaghetti’; een onontwarbaar geheel van informatiestromen. Het antwoord kwam in de vorm van de rotonde waaraan per informatiedomein ‘opritten’ zijn gedefinieerd. Die opritten worden recentelijk steeds vaker ‘knooppunt’ genoemd. Knooppunten zijn in deze context ‘verzamelpunten’ en ‘doorgeefluiken’ van geordende (sectorale) informatie. Ingewikkelder werd het met de komst van de Omgevingswet waarin het concept van de ‘Laan van de Leefomgeving’ werd geïntroduceerd. Aan die laan staan informatiehuizen waarin je terecht kan voor informatie over een bepaald thema. Het concept van de laan lijkt weer enigszins losgelaten te worden, de informatiehuizen blijven als concept echter een belangrijke rol spelen. De begrippen ‘rotonde’, ‘knooppunt’ en ’informatiehuis’ betekenen eigenlijk hetzelfde: ze zijn plaatsen waar gegevens bij elkaar komen.

Figuur 4: De Laan van de Leefomgeving.
De Laan van de Leefomgeving.

 

Good vs best practices
Belangrijker dan perfectie is voortgang, en knooppunten zijn een bewezen bindmiddel en werken als katalysator van ontwikkeling. Het betere is de vijand van het goede. Als we moeten wachten op ‘best practices’, dan zullen we in 2019, het streefjaar voor de invoering van de Omgevingswet, zeker nog niet klaar zijn, maar de daarop volgende jaren ook nog niet. Laten we tevreden zijn met ‘good practices’ en die hebben we. Er is bewezen technologie, het goede voorbeeld is aangetoond. Zo is het gegevensknooppunt voor werk en inkomen, verzorgd door het Inlichtingenbureau, al jaren in de lucht. Ook het sectorale knooppunt KNOOP, waar objectinformatie wordt gecombineerd, werkt en het aantal gemeenten en samenwerkingsverbanden dat aansluit groeit stevig door. Laten we verder bouwen op deze ‘good practices’ en samen met de andere overheden onze aansluiting op het DSO op korte termijn organiseren zodat we écht ‘aan de slag met de Omgevingswet’ kunnen.

Roland van de Boel r.vandeboel@dataland.nl is product-owner van KNOOP, gegevensknooppunt voor gemeenten, Pieter van Teeffelen info@dataland.nl is directeur van DataLand.

Website DataLand

 

Facebook
LinkedIn
Twitter