Initiatief vult ‘regionaal gat’
Er komt een Omgevingswet en op de ministeries wordt hard gewerkt aan een Omgevingsvisie. Maar het nieuwe omgevingsbeleid dreigt een technocratische exercitie te worden, stelde Ries van der Wouden van het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs: de Omgevingswet heeft bestuurlijk een ‘regionaal gat’.
Door Annemarije Mellema-Verkaik
Er zijn grote verschillen tussen de regio’s. In het openbaar bestuur hebben zij nu geen positie. Om het bestuurlijk gat te dichten lijkt niet zozeer een bestuurlijke reorganisatie, maar eerder een flexibele en opgavegerichte invulling van de regionale governance de best begaanbare weg. Voor de regio Groningen is in september 2016 een regionaal initiatief ontstaan om een gegevensknooppunt in te richten dat invulling geeft aan dit ‘regionale gat’: het Gegevens Knooppunt Groningen (GKG). Het GKG is een samenwerkingsverband van 39 organisaties. Het verbindt regionale en landelijke initiatieven en ontwikkelingen, waarbij maatschappelijke, organisatie-overschrijdende opgaven en de invoering van de Omgevingswet het meest in het oog springen.
Samenwerken
Overheden gaan intensiever samenwerken en voor veel vraagstukken heb je elkaar nodig. Het GKG voorziet in een belangrijke behoefte door gegevens bijeen te brengen en verbindingen tussen regionale voorzieningen met landelijke voorzieningen en regionale voorzieningen onderling te leggen. Door de vraag- en themagerichte ontsluiting van gegevens en duiding van gegevens wordt er extra waarde toegevoegd. Op deze wijze komt een veelvoud van gegevens van andere organisaties laagdrempelig beschikbaar; in de vorm van kaartpresentaties, maar ook grafieken en tabellen. “Gemakkelijk beschikken over goede actuele data is een geweldige kracht van het GKG. Dit bespaart organisaties de zoektocht naar de juiste data en veel tijd”, aldus Jan Willem Kok, voorzitter van het GKG. Deze gegevens kunnen vervolgens door de organisaties zelfstandig worden gebruikt voor actuele vraagstukken zoals leefbaarheid, wateroverlast, energietransitie, duurzaamheid, leegstand, omgevingsdomein, zorg en wonen.
Drie functies
Het GKG heeft drie functies. Zij sluiten aan bij actuele regionale en landelijke ontwikkelingen, de Omgevingswet, en voorzieningen. Deze functies zijn:
- Mijn Omgeving, bestaande uit de beantwoording van veel gestelde vragen gericht op de fysieke leefomgeving (waar zit wat?);
- Antwoord op maat, hierbij krijgen bestuurders en beleidsmedewerkers antwoorden op specifieke vragen;
- Data op maat, hierbij kunnen specialisten en materiedeskundigen de meest actuele gegevensbestanden voor eigen analyse naar zich toe halen.
Met deze functies moet het GKG een verbindingspunt, een vraagbaak en een basisvoorziening voor overheden, onderwijsinstellingen, bedrijven en burgers zijn.
Proeftuin
Om de meerwaarde van zo’n gegevensknooppunt aan te tonen is in de laatste maanden van 2016 gestart met een proeftuin. De gemeente Stadskanaal, gemeente Delfzijl, waterschap Hunze en Aa’s en provincie Groningen hebben met ondersteuning van Geonovum, Geon, Merkator en Rijksuniversiteit Groningen in de proeftuin gewerkt aan vier thema’s.
Het gaat hierbij om: voorzieningen, leegstand, (wie is) onderhoudsplichtige (van openbare ruimte) en de energietransitie. De resultaten en ervaringen van de proeftuin zijn vervolgens gepresenteerd aan een grote groep belangstellenden. Het werd met enthousiasme ontvangen. Alle partijen zagen de meerwaarde van het GKG en wilden graag participeren.
Realisatie
Op dit moment is het GKG halverwege de ontwikkelfase en de eerste resultaten zijn al gepresenteerd; namelijk de waterketenkaart. 29 waterbeheerders werken samen aan de opbouw van een Waterkaart per waterbeheerder. Het GKG verbindt de waterkaarten tot een waterketenkaart. De waterketen is de cyclus van waterwinning naar watergebruik naar waterzuivering naar watergebruik. Daarnaast wordt er op dit moment in twee sporen gewerkt aan de ontwikkeling van de functies van het GKG en de inrichting van functies van het GKG. In het team Realisatie worden de functies ‘Mijn Omgeving’, ‘Antwoord op Maat’ en ‘Data op Maat’ verder uitgewerkt. Begin december loopt de realisatiefase ten einde. Vervolgens wordt op 14 december het GKG opgeleverd en worden de resultaten gepresenteerd.
Samenwerken en data delen
“Het GKG dient een breed belang. Het belangrijkste van het GKG is het samenwerken en gegevens delen. Met elkaar in gesprek komen. Netwerken. Samen laten we als regio de rest van het land zien dat je met onderling vertrouwen veel kunt bereiken!”, aldus Bert Gerlofs, algemeen projectleider GKG en een van de initiatiefnemers van het GKG. Bernard van Dam is vanuit de provincie Groningen trekker van het Gegevensknooppunt Groningen. Als leider van het Programmateam Omgevingswet maakte hij kennis met het knooppunt. De nieuwe Omgevingswet bundelt 26 bestaande wetten op het gebied van bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. Voor de wet moeten overheden digitaal allerlei informatie aanleveren op kaarten. Hiervoor biedt het Gegevensknooppunt Groningen kansen. “Voor mij is het Gegevensknooppunt Groningen een instrument om het delen van informatie op een hoger niveau te tillen”, vindt Van Dam. “Vanuit de Omgevingswet worden allerlei eisen aan ons gesteld op het gebied van informatie en digitalisering. Daar voldoen we nog niet voor 100 procent aan. Door de samenwerking in het Gegevensknooppunt komen we daar verder mee.”
Community, co-creatie en vertrouwen
Het belangrijkste van het GKG is het onderliggende proces. Samenwerken en delen met een community als organisatievorm is een uitdaging die het GKG moet gaan realiseren. Daar gaat verreweg de meeste tijd in zitten. De community als organisatievorm biedt veel kansen, maar stelt ook verplichtingen jegens elkaar. Er zijn veel vrijheden, maar ook afhankelijkheden. En dat zijn organisaties niet gewend. De betrokken organisaties moeten elkaar daarom voldoende ruimte geven om te kunnen leren en te kunnen ervaren. Door in gesprek met elkaar te zijn over maatschappelijke vraagstukken en thema’s ontstaat er vertrouwen. Dat heb je nodig om tot ketensamenwerking te komen. Ten grondslag aan de opbouw en inrichting van het GKG ligt co-creatie. De 39 deelnemende organisaties van het GKG zijn een uniek gezelschap uit het bedrijfsleven, overheid en onderwijs. Waarachtig een enorme uitdaging waar met veel energie aan wordt gewerkt en waarop de reacties vanuit de deelnemende organisaties positief zijn. Nergens in Nederland wordt nog op deze manier samengewerkt op het gebied van het toegankelijk maken van gegevens.
