De komende Omgevingswet bestaat deels uit samenvoegingen van vele reeds bestaande regels en wetten, maar introduceert ook nieuwe integrale instrumenten, zoals de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Hoe verhouden die zich tot elkaar? De gemeente Veenendaal laat een grootscheepse data-analyse uitvoeren als opmaat naar een nieuwe manier van werken.
Door Remco Takken
De gemeente Veenendaal is een veelomvattend project gestart dat de transitie naar de Omgevingswet moet vergemakkelijken. “We onderzoeken hoe ons huidige ruimtelijk beleid er nu uitziet. Tevens willen we kijken welk beleid straks een plaats moet krijgen in de nieuwe instrumenten: ofwel de omgevingsvisie, ofwel het omgevingsplan.” Aan het woord is Jan Heijkamp, teamcoördinator Ruimtelijke Ordening en Bouwen bij de gemeente Veenendaal. “Het gaat om alle visies, regels en verordeningen die in de afgelopen periode zijn vastgesteld en die betrekking hebben op het ruimtelijke/fysieke domein.” Welke bestaande regels en beleid precies zullen worden vervangen, is nog niet bekend bij de betrokkenen in de gemeente Veenendaal. “We zijn nog druk bezig met de inventarisatie-fase. In ieder vastgesteld stuk beleid zitten regels die een plek moeten krijgen in een van onze nieuwe instrumenten. Daarom hebben we zo’n behoefte aan een gedegen inventarisatie en die gedegen integrale beleidsanalyse.”
250 documenten
De Omgevingswet is veel meer dan een juridische exercitie, het is vooral een verbetertraject van de dienstverlening door de overheid. Het is daarbij de bedoeling dat bestaande wetgeving rondom de fysieke leefomgeving sterk wordt vereenvoudigd. Dat wil niet zeggen dat alle oude verordeningen, bepalingen en besluiten overboord gaan. Integendeel, het risico bestaat juist dat de bestaande situatie gedachteloos wordt ‘omgekat’ tot een nieuwe situatie zonder dat er daadwerkelijk iets verbetert. Jan Heijkamp wil dat ondervangen. “Om niet in de valkuil te trappen om alles één-op-één, beleidsneutraal over te zetten, zijn we gestart met het in kaart brengen van ál ons beleid met betrekking tot de fysieke leefomgeving. Dat heeft tot nu toe geresulteerd in ruim 250 documenten. We hebben het over ongeveer 150 bestemmingsplannen, met daarnaast verordeningen en beleidsregels”.
Antea Group is op dit moment al die stukken aan het doorlopen op ‘omgevingswaarden, omgevingsnormen en omgevingsregels’. Het aantal omgevingswaarden, omgevingsnormen en omgevingsregels in een gemeente loopt gemakkelijk in de duizenden. “Wellicht raken we zelfs de tienduizend. Dat voelt als een enorme berg werk, we kunnen het dan ook niet alleen”, aldus Heijkamp. Vandaar dat we daarin de samenwerking hebben gezocht met Antea Group. “Als we er een uitdraai van zouden maken, dan schrik je van de hoeveelheid. Het is natuurlijk wél de aanleiding geweest voor de nieuwe Omgevingswet.” Antea Group verwerkt al het beleid, plannen en regels in een database.
Het Omgevingscollectief
Het Omgevingscollectief, dat bestaat uit Antea Group, Centric, Civocracy, NedGraphics en Tygron, bundelt kennis en kunde met gemeenten en uitvoeringsdiensten. Het Omgevingscollectief werkt samen met als doel de invoering van de Omgevingswet vlot te laten verlopen. De partners in het Omgevingscollectief zijn actief op de gebieden 3D-visualisatie, e-participatie, toezicht, handhaving, vergunningen, veiligheid, milieu, omgevingsvisies en omgevingsplannen. Samen willen deze partijen een complementair en volledig producten- en dienstenaanbod bieden voor de optimale uitvoering van de nieuwe wet. Deze samenwerking legt de verbinding tussen advies en software, tussen plan en uitvoering.
Bestemmingsplannen en omgevingswaarden, normen en regels
De gemeente Veenendaal haalt alle bestemmingsplannen door het filter. Heijkamp heeft er goede hoop op dat de analyse een klinkend resultaat gaat opleveren. “Veel regels komen in ieder bestemmingsplan terug. Tot nu toe werden die iedere keer als aparte omgevingswaarden, omgevingsnorm of omgevingsregel gezien. Dat zullen er hoe dan ook minder worden dan nu. Het gaat naar verwachting enorm indikken.” In het toekomstige omgevingsplan kun je daarin behoorlijk ver gaan. Sommige bouwregels kun je bijvoorbeeld vergunningsvrij verklaren. Dat zal echter per gemeente verschillend zijn. “Dat is een mogelijkheid die er nu niet is. Bij alles wat op dit moment vergunningsplichtig is in het bestemmingsplan, is de gemeente straks aan zet om in het omgevingsplan te bepalen of dat vergunningsvrij gaat worden.” Iedere gemeente kan dus in principe zelf het wiel uitvinden. Wellicht is het handig dat overheden goed naar elkaar kijken. “Ik hoop inderdaad dat wij een aantal gemeenten wakker schudden. Dat zij zien dat wij op dit moment hard werken aan een scherpe analyse en hopen anderen hiermee te inspireren.”
GIS-omgeving
In Veenendaal is NedGraphics door Antea Group gevraagd goed te kijken naar de analyses die je zou willen uitvoeren op deze grote database met omgevingsinformatie. Veel van die beleidsvragen beginnen met “Waar mag ik…?” De waar-vraag is uiteraard goed te beantwoorden met een GIS. De aanvankelijke opdracht was om een Excel-database samen te stellen. NedGraphics maakte daarnaast ook een koppeling met een GIS-omgeving. Heijkamp, enthousiast: “Daardoor gaat het allemaal meer leven, we koppelen een regel aan een bepaalde verbeelding op de kaart. Laten we eerlijk zijn, zo’n Excel-lijst ziet er nogal saai uit en het zegt op zich nog niet veel. Je ziet op een GIS-kaart in één oogopslag waar welke regels gelden. Het is daarbij op verschillende niveaus mogelijk om de omgevingswaarden er uit te halen.”
Wat mag niet en wat mag wel?
Op dit moment beschrijven vele wetten en regels vooral wat er níet mag in een bepaald gebied. Een van de grootste veranderingen rondom de Omgevingswet, is juist dat deze beschrijft wat er wél mag. Een trechter waar je alle ge- en verboden instopt en waar aan de andere kant de Omgevingswet-instrumenten uitrollen, die bestaat helaas niet. Jan Heijkamp ziet echter een goede samenwerking met de politiek voor zich: “Het hangt heel erg samen met het uitvoeren van de ambitie van het College en de Raad binnen een gemeente. Hoe ver willen zij gaan? Hoeveel ruimte wil de politiek geven? Wanneer die ambitie is bepaald, kan het ambtelijk apparaat aan de slag om daar de bijbehorende regels bij te maken.”
Met al deze voorbereidende werkzaamheden is de ‘mindset’ in Veenendaal al behoorlijk gericht op de toekomst. “We werken in eerste instantie aan een projectendatabase omgevingswaarden, normen en regels die we gaan gebruiken in de transitie tussen de bestaande wet- en regelgeving en de nieuwe Omgevingswet. Het mooie is dat deze database straks ook heel handig is voor het efficiënt opstellen van een omgevingsplan en een omgevingsvisie.”
