Ruimtelijke informatie en epidemieën
In 2005 verscheen het definitieve boek over GIS en de verspreiding van ziektes. Door de toegepaste methoden op het gebied van mobiel werken en sensingtechnieken tijdens de ebolacrisis was Cartographies of Disease van Tom Koch in één klap verouderd. Nu is er een bijgewerkte herdruk.
Door Remco Takken
Alleen al voor de historische kaarten is Cartographies of Disease een interessant naslagwerk. Niet alleen zijn alle belangrijke historische visualisaties opgenomen die gaan over de pest, griep of cholera. Ook verbanden met armoede en regionaal zorgaanbod zijn meegenomen in het kaartmateriaal.
Ontwikkelingen in Groot-Brittannië
De negentiende-eeuwse cholerakaarten van John Snow zijn niet weg te denken uit powerpointpresentaties die gaan over de geschiedenis van GIS. Natuurlijk is er ook in dit boek veel te vinden over het baanbrekende verband dat werd gelegd tussen de locaties waar de ziekte uitbrak en de aanwezigheid van, naar later bleek, vervuilde drinkwatervoorzieningen. Tom Koch, professor in de Medische Geografie aan de universiteit van British Columbia, gaat echter verder. Hij laat zien dat de tijd rijp was voor het ‘profilen’ van ziektes. Oftewel: het werk van Snow kwam niet helemaal uit de lucht vallen. Maar liefst vijf volledige hoofdstukken zijn gewijd aan de verschillende manieren waarop cholera-uitbraken in Groot-Brittannië, maar met name Londen, werden geanalyseerd en gevisualiseerd. En wat blijkt? Er zijn prachtige kaarten van onder meer Booth, Brigham, Grainger, Cooper, Whitehead en Acland die samen een compleet beeld geven omtrent de stand van zaken in de epidemiebestrijding in het midden van de negentiende eeuw.
Receptiegeschiedenis
Een aantal getoonde historische kaarten is mede dankzij het werk van de vroeg twintigste-eeuwse compilator W.T. Sedgwick wereldberoemd geworden. Zijn veelgelezen standaardwerk ‘Principles of Sanitary Science and the Public Health’ uit 1901 bevat vroege samenvattingen en interpretaties van kaartmateriaal en data van onder anderen John Snow en L.H. Taylor over de verspreiding van cholera. In het hoofdstuk ‘Public Health: The Divorce’ wordt terloops gesignaleerd dat het drukken van kaarten in schoolboeken zoals die van Sedgwick een enorme impact heeft gehad in het denken over informatief beeldmateriaal. Schoolboeken moesten uitblinken in eenvoud en helderheid en, misschien nog wel belangrijker: het moest zo weinig mogelijk kosten. Sedgwicks kaarten werden in eerste instantie bekender dan de originelen van de makers die ook het onderzoek deden. Doordat Koch niet enkel de schoolkaarten vergeleek, maar ook de educatieve teksten die erbij hoorden, ontdekte hij dat met name Taylor lang niet altijd de eer heeft gekregen die hij verdiende voor zijn werk. Het woord ‘plagiaat’ valt nergens, het is aan de lezer om zijn of haar oordeel te vellen over Sedgwick, die goed verdiend moet hebben aan de verkoop van zijn boeken.
Ontwikkelingslanden
Waar kaarten van pakweg honderd jaar geleden en ouder vooral gericht waren op Europa en Amerika, zien we dat epidemieën op die continenten in de twintigste eeuw dankzij verbeterde hygiënische omstandigheden meer en meer onder controle komen. Het onderzoek verschuift naar epidemieën in India en Afrika. Cholera en griep blijven onderwerp van research, maar daar komen tropische ziekten zoals malaria en zandvliegkoorts bij.
Aids en ‘moderne ziekten
’In de jaren tachtig duikt een nieuw fenomeen op: hiv, Sida, oftewel aids. Ook hier zoekt Koch de allereerste publicaties bij elkaar. De kaarten van Gould en Veghese uit de jaren 1982-1990 beslaan voornamelijk de situatie in Amerika. Deze staan niet geheel toevallig in een hoofdstuk waarin ook hepatitis wordt besproken. Ook andere relatief recente epidemieën krijgen een plekje in de latere hoofdstukken van Cartographies of Disease. Ze haalden niet allemaal het wereldnieuws, maar in samenhang is goed te zien hoe toegenomen mobiliteit, grootschalige (nuts)infrastructuur en globalisering hun impact hebben op onze leefwereld. Zo bezien zijn NAPL-vervuiling, SARS/vogelgriep, H2N1 en het relatief zeldzame non-Hodgkin-lymfoom wellicht ‘moderne ziekten’ te noemen.
Ebola
De epidemie die de laatste jaren wereldwijd het meeste opschudding veroorzaakte was ongetwijfeld de Ebola-uitbraak in Afrika. Verschillende GIS-experts gebruiken de succesvolle tracering naar de allervroegste bron in Afrika als voorbeeld van de kracht van geografische analyses. Natuurlijk ontbreekt deze episode niet in dit boek. Sterker nog: Koch gaat veel verder terug en komt uit op de eerste vindplaats van het virus in het jaar 1690 (!). Ebola was de directe aanleiding voor de uitgebreide nieuwe herdruk van Cartographies of Disease, dat oorspronkelijk verscheen in 2005.
Koch, T. (2017). Cartographies of Disease (herz. ed.). Redlands, Verenigde Staten. Esri Press 2017, ISBN: 9781589484672.
