De stand van BIM bij architectenbureaus
ZJA is een internationaal georiënteerd architectenbureau, opgericht in 1990 en gespecialiseerd in infrastructuur, openbaar vervoer, sport en leisure. Het bedrijf is bekend als ontwerper van stadions, bruggen, stations en snelwegen en beschikt over een zelfstandige afdeling research & development voor het bijhouden van de technische kennis. Mike van Houtum, architect bij ZJA, vertelt hoe het bureau omgaat met BIM.
Door de redactie
Een BIM is belangrijk voor alle partijen die betrokken zijn bij het bouwproces. Wat zien jullie als jullie belangrijkste taken en verantwoordelijkheden bij de totstandkoming van dit model?
“De taken en verantwoordelijkheden vloeien denk ik direct voort uit het doel van een BIM en dat is nog steeds het terugdringen van faalkosten. Een BIM biedt de mogelijkheid om het ontwerpproces volledig te beheersen, waarbij alle betrokken partijen de inbreng van de anderen direct ruimtelijk kunnen toetsen, een proces dat vijf of tien jaar geleden echt veel lastiger was. Het werken in een BIM draait dus vooral om samenwerking en onze taken en verantwoordelijkheden liggen dan ook in eerste instantie op dat vlak. We moeten goede en duidelijke afspraken maken met alle betrokkenen en vervolgens die afspraken nakomen, dat is de kern.”
“Binnen een BIM-project zie ik het liefst dat er een BIM-coördinator is die de inhoud van en afstemming tussen de modellen controleert en daarmee dus de kwaliteitsbewaking op zich neemt. Het aanstellen van die BIM-coördinator zou daarbij dan aan het begin van het proces moeten plaatsvinden, zodat alle betrokkenen weten wie het aanspreekpunt is en hoe deze functioneert. Dat is echter alleen mogelijk in de ideale situatie waarbij alle partijen vanaf het eerste begin van het project al betrokken zijn bij de opdracht. In de praktijk komt het ook voor dat wij als architect met een project beginnen, er vervolgens een constructeur aan boord komt, dan een installateur, een aannemer en eventueel nog andere partijen. In zo’n gefaseerde structuur is het lastig vooraf gezamenlijk afspraken te maken over het model of een coördinator aan te stellen, tenzij de opdrachtgever zelf duidelijke eisen stelt aan de doelen van het model. Zo zijn wij dus vaak de partij die de opzet van het model initieert. Meestal is dat al wel in overleg met de constructeur, maar die loopt dan inhoudelijk nog wat achter op ons, omdat deze onze informatie nodig heeft om mee te kunnen werken. Dat geldt ook weer voor de andere partijen, zodat het even duurt voor het project zo ver is dat een integraal model beschikbaar en betrouwbaar genoeg is om de coördinatie te starten.”
Welke rol willen jullie als bureau spelen in de moderne bouwketen? Is het architectenbureau de aangewezen organisatie om de BIM-coördinatie op zich te nemen, moet deze taak gedeeld worden met anderen of is het juist de aannemer of de opdrachtgever die dit voor zijn rekening moet nemen?
“Aan het begin van elk BIM-proces moet natuurlijk helder zijn wat de afspraken zijn: wie levert wat aan in welke fase? Wat is het detailniveau waarop alle partijen aanleveren en met welke frequentie leveren ze aan? Wordt het model in delen opgeknipt of is er een centraal model waar alles in zit? Dat is de concrete invulling van het project en betreft de contractvorming tussen de partijen. Onmisbaar natuurlijk, omdat de betrokkenen daarmee ook in het heetst van de strijd precies weten waar ze aan toe zijn. Dat gezegd hebbende is het wél zo dat het vastleggen van afspraken niet alles is bij een BIM-project. Het is essentieel dat alle betrokkenen zich ook daadwerkelijk committeren aan de gemaakte afspraken én enthousiast zijn over deze manier van maken. Het wil nog wel eens gebeuren dat partijen van alles beloven omdat ze daarmee de opdracht kunnen binnenhalen, maar er vervolgens een potje van maken tijdens het project door telkens te laat of gebrekkig het model te updaten. Dat is ontzettend frustrerend voor de anderen, aangezien die dan de hele tijd moeten werken met verouderde info. Dus om de vraag te beantwoorden, we willen graag onze verantwoordelijkheid nemen binnen het BIM-proces, maar het zou niemands taak moeten zijn om andere partijen er constant op te wijzen dat ze de gemaakte afspraken moeten nakomen.”
In hoeverre houden jullie bij de start al rekening met de mogelijkheid dat het digitale model ook na oplevering van het project ingezet kan worden voor onderhoud en beheer? Beïnvloeden specifieke eisen van de opdrachtgever/eigenaar de opzet van jullie model of is de opzet altijd hetzelfde?
“Wij werken veel voor overheidsorganisaties en hebben de indruk dat BIM daar nog niet vaak wordt geassocieerd met onderhoud en beheer. We hebben dus geen praktijkervaring hiermee. Het idee lijkt me wel uitvoerbaar, aangezien in principe elke soort informatie aan de geometrie te koppelen is. Zolang dat gedisciplineerd en gestructureerd gebeurt, moet dat dan ook zeker kunnen voor onderhoud en beheer. Mocht een opdrachtgever de eis stellen dat daarvoor extra informatie in het model wordt opgenomen, dan zullen we dat ook zeker doen. Het doel is tenslotte dat we een product opleveren waar de opdrachtgever tevreden over is.”
“Dat we nog niet vaak vragen krijgen over het gebruik van het BIM-model voor onderhoud en beheer heeft ongetwijfeld ook te maken met het feit dat veel grote organisaties nog niet helemaal klaar lijken te zijn voor het BIM-proces, bijvoorbeeld al omdat ze simpelweg niet over de software beschikken om een 3D-model te openen. De keuze voor BIM is bij de projecten die wij doen vaak de keuze van het ontwerpteam,
aangezien de leden daarvan direct voordeel hebben van het gebruik ervan. We zien wel steeds vaker de eis vanuit opdrachtgevers om BIM toe te passen, al blijft het vaak bij een verwijzing naar de basis-ILS. Er ligt met het vastleggen van de intenties van het BIM-model bij opdrachtgevers een krachtig handvat om de samenwerking efficiënt en doelmatig te laten verlopen. Is het model enkel bedoeld voor onderlinge coördinatie? Dient het model als contractstuk voor een aanbesteding? Wordt het later ingezet voor beheer en onderhoud? Je maakt tijdens een ontwerpproces gerichtere keuzes in de opzet als het doel vooraf duidelijk is. Er zijn weliswaar wel mensen binnen de opdrachtgevende organisaties die het voordeel en de mogelijkheden van BIM erkennen, maar het heeft vaak veel tijd nodig voordat werkwijzen en procedures binnen grote instellingen veranderen. En dat zal toch echt eerst moeten gebeuren voor we überhaupt de vraag krijgen of we het digitale model geschikt willen maken voor onderhoud en beheer.”
Voor smart cities is het nodig om geografische en bouwkundige informatie samen te brengen. Momenteel gebeurt dit vaak door as-built data in te winnen en deze te koppelen aan de GIS-gegevens. Idealiter zou de bouwinformatie van nieuwe constructies rechtstreeks moeten worden opgenomen in een smart-citymodel. In hoeverre hebben jullie al te maken met de trend om smart cities te maken? Op welke manier kan het jullie werk beïnvloeden en in hoeverre hebben jullie als architectenbureau zelf belang bij een smart-citymodel als jullie een nieuwe constructie ontwerpen?
“Over smart cities en aanverwante zaken hebben we het nog nooit gehad met opdrachtgevers of bouwpartners. Het is op zichzelf interessant, maar niet iets waar wij op dit moment mee te maken hebben. In het algemeen geldt voor ons werk dat we graag zien dat er zo veel mogelijk informatie beschikbaar is, dus wat dat betreft zie ik de ontwikkeling van smart cities wel zitten. Of en hoe we daar zelf een bijdrage aan kunnen leveren, zal de toekomst moeten uitwijzen.”
